Senin, 20 Desember 2010

Profile Distritu Aileu



Profile ne'e hanesan situasaun ri'il hodi hatudu ba le'e nain sira atu kuiñese liu tan Distritu ne'e.Hanesan ita hatene Distritu ida mai ho nian istroria,kultura,populasaun, no seluk tan ne'ebé la hanesan.Distritu Aileu ne'ebé ema kuñesidu liu ho naran Aileu Rai kalan ne'ebé riku iha areia agrikultura no buat uniku seluk tan. atu hatene klaru liu tan kona ba istoria,demografia populasaun ka jeografia, no seluk tan hanesan tuir mai ne'e:

1. Istoria Naran Aileu


 


(Foto 1).Aiya-Leu,Ai ne’ebé fó no hanaran Aileu,
Ai ne’e moris iha Ria ka Knu’ua Aileu,iha Suku Liurai,
sub Distritu aileu Vila. Foto L.F Martinho da.Costa

Husi bei-ala nia tempu kedas tau hela naran ida ba Distritu ne'e ho naran AILEU,Tuir istoria naran Aileu mai husi ai ida ne'ebé moris husi rai mai la iha hu'un no rohan ida,hafoin bobar-a'an ba hu'u ida deit no sai tiha hanesan kadeira .Ne'e duni naran Aileu mai husi Ai,ne'e liu husi dalen mambae ho lia fuan rua(2) hanesan AIYA No LEU siknifika Aiya katak Ai no Leu katak Bobar-a'an(Ai bobar-an).Maske oras ne’e ai ne’e laos ona orijin ona,tamba iha tinan 1975 forsa militar Indonezia(TNI) sira sunu rai,atu ajuda avansa entaun ahi ha’an tiha Ai orijin hafoin iha tinan 1992 jerasaun husi knua Aileu hamutuk ho governu Indonezia(lokal) halo fali ho sementi tuir nia modelu

2. Demografia Populasaun No Jéografia
 (Foto 2) Mapa Distritu Aileu ho nian Flonteira
no Distritu Visinu sira. Dok MAEO
 Populasaun Distritu Aileu kategoria etniku Mambae no tuir sensu populasaun iha tinan 2004 hamutuk iha 37,967 no tinan 2010 sae ba 45,512 (mane 23,306 no feto 22,206).
Distritu Aileu ne’ebé domina ho foho ho naruk maizumenus metru 300-1500 husi tasi,
Distritu Aileu ho nian luan 729 Km2  no fahe ba Sub Distritu 4 hanesan Aileu Vila,Liquedoe,Remexio no Laulara,suku 31,no Aldeia 135 ho nia flonteira hanesan
Parte tasi Mane ho Sub Distritu Kristu Rei no Veira Krus (Dili),
Parte tasi feto Sub Distritu Maubisse (Ainaro) no Turiskai (Same),
Parte Lorosae ho Laklo (Manatuto) no
Parte Lorosae ho Letefoho,Railako (Ermera) no Bazartete (Likisa).Distansia entre kapital Timor Leste (Dili) ho Distritu ne'e 47 Km2.


(F

No
SUB DISTRITU
LUAN KM2
TOTAL SUKU
ALDEIA
TOTAL POPULASAUN SENSUS 2010





Mane
Feto
Total
1
Aileu Vila
227 Km2
11
63
10,755
10,087
20,842
2
Liquedoe
192 Km2
7
22
3,731
3,619
7,350
3
Remexio
207 Km2
8
27
3,493
7,243
7,243
4
Laulara
103 Km2
5
23
5,070
5,007
10,077
Total
729 Km2
31
135
23,306
22,206
45,512

3. Dalen
Komunikasaun loron -loron ba komunidade Distritu ne'ebé ho kuiñeseidu Aileu Rai Klaran ne'e mak Mambae no Tetum (Tetum no Prasa).Dalen mambae iha Dsitritu Aileu fahe ba parte rua(2) hanesab Ua no Ura,mambae UA koalia maiuria husi komunidade iha suku Hoholau,Seloi Kraik,Malere no Liurai Sorin balu (Sub Distritu Aileu Vila) no URA iha Suku 28 seluk.
Laos deit mamabe no Tetum mak komunidade iha Distritu ne'e uja, maibe iha mós dalen lokal seluk hanesan Idate uja iha suku Faturilau (Liquedoe),Lolein iha suku Açu Mau (Remexio) no Talitu (Laulara),dalen lokal seluk mak Aturan,kemak,lakaei,makalero,waima'a.Hosi dalan hirak ne'e maioria populasaun uja mak tetum no tetum prasa.

4. Relijaun
Kristaun Katolika mak sai hanesan maioria ho 85%,10% Protestante Assembelia de.Deus,5% seluk hanesan Protestante Sidang Jemaat Allah,Yohuwa,Kristaun Vission,Muslimanu/a no sentiu.Maske maioria populasaun iha Distritu ne'e fiar ona ba relijaun maibe fiar ba kultura sei metin nafatin hanesan fiar ba fatuk no ai,lulik no sei halao nafatin seremónia kultura seluk tan.Distritu Aileu sarani Katólika fahe ba parókia 2 hanesan Parókia São Pedro no São Paulo Aileu (Aileu no Liquedoe) no parókia São José Operario Remexio,no Laualara (Parókia Dare).

5. Vida Moris
Agrikultura mak sai hanesan fatin serbisu ba komunidade sira maizumenus 85%,10% hanesan fungsionariu publiku ka sosiadade sivil,PNTL no FFDTL, no restu seluk (5%) buka moris liu husi negosiu hanesan fila liman iha merkadu no fa'an sasan necesidade baziku.Liu husi vida agrikultur komunidade sira produs ai-ha'an liu husi halo to'os kuaize Sub Distritu hotu hodi kuda,lakeru,batar,talas,kontas,fehuk,no kontas,atividade seluk mak halo natar domina liu iha Aileu Vila (suku Liurai,lahae,fatubossa,Seloi Karaik,Bandudato,Lausi,Fahiria,Saboria,Malere) no Assirimou,plantasaun seluk ne'ebé komunidade sira halo mak kafe(Sub Distritu Hotu),cengkeh,baunila,pimenta no aninanas(Laulara),no sabraka (Liqoedoe),husi parte peskas agrikultura sira hakiak ikan mas (Suku-Liurai,Fatubosa,Lahae,Seloi Kraik,Mantanen) ho husi pekuaria kuaze populasaun husi Sub Distritu 4 hakiak hotu animal hanesan Karau(Timor/Baka),Bibi,kuda,fahi,manu no seluk tan,ai-fuan ne'ebé Distritu ne'e iha hanesan ainanas,hudi,sabraka no seluk tan.
6. Fatin Torismu no Fatin Istoriku



 

(Foto 3) Ne’e fatin rate ne’ebé kuiñesidu ho naran
Massecrado de Aileu 1942,ne’ebé hari’i governu
Portuques sira,fatin ne’e hanesan fatin turismo ida,
ne’ebé hari’i lolos iha kapital Distritu Aileu.Foto L.F Martinho da.Costa


Distritu ne'ebé ema hanaran mós Raihusar/Rai Klaran ne'e mós iha fatin stratejia ba torismu hanesan iha Sub Distritu Aileu Vila fatin istoriku ne'ebé naran Aileu iha Ria/Knu'ua Aileu(Suku Liurai),uma lisan kuiñesidu Hohulu ho Raimansu(Liurai),monumentu masekardu 1942(Malere),debu bo'ot(seloi Kraik),air terjun (Açu Mau-Remexio),be'e manas (Faturilau-Liquedoe) no seluk.Fatin istoriku ba libertasaun Nasionál mak Suku Aisisirimou(Aileu Vila),fatin ne'ebé iha tinan 1975 wainhira Komite Sentra Fretelin rahun iha Dili tamba golpe
hafoin muda fali mai iha suku ne'e,no iha fatin ne'e mós hahu forma kompañia Falitil ba dahuluk.
7. Seitór Edukasaun
Seitór edukasaun parte ne’ebé importante ba dezenvolvimentu,tinan ba tinan edukasaun iha mudansa kompara ho tempu governu Indonezia,tuir dadus husi edukasaun Distritu Aileu hateten katak total eskola hahu husi Infatil to’o Universidade hamutuk 96,ne’eb’e fahe ba parte hanesan tuir mai ne’e eskola infantil iha 13,primária (67),pré sekundaria(10),sekundaria publiku (2),tekniku professional(1),Katolika(2) no universidade filia Kristal(1)
8. Grupo Juventude
Grupo Juventude ne'ebé mak buras hodi halibur juventude sira iha Distritu ne'e mak hanesan, Konsellu Juventude Distritu Aileu(KJDA),Sentru Juventude Foskaka,Uniaun Nasiónal Eskuteiros Timor Leste(UNE-TL),Grupo Juventude Katólik hanesan Foskapa,Akolitus,Korpo Eskuteiros Katóliku(CEC),Grupo Musika Angel Peace,Maharata,Raihusar,Asbalan,Triple A,no seluk tan),grupo ba desportu Atletiku,Slar,Tomid,São Paulo,Junais,Fomal,no seluk tan.

7. Ulun Bo'ot Distritu
1. Administrador Distritu                            : Martinho Siqueira Alves Matos
2. Adjuntu Administrador                           : Abel da.Conceição
3. Administardor Sub Distritu Aileu Vila    : Xisto de Jesus Amaral
4. Administardor Sub Distritu Liquedoe     : Domingos Quintão
5. Administardor Sub Distritu Remexio      : Carlos Alberto de Araújo
6. Administardoe Sub Distritu Laulara        : Abilio Alves





Profile Hakerek Nain:
Naran: Martinho Mendonça da.Costa                
Kna’ar : Hanesan Saff SEJD Dirasaun Komunikasaun Distritu Aileu no Voluntariu iha mós Iha Radio komunidade Rai Husar Aileu.FM 97.1 Mhz

Tidak ada komentar:

Posting Komentar